این روزها موضوع سفر به عراق و شرکت در زیارت اربعین موضوع ومهم و نق محافل است. مرتضی مقیدنیا یکی از کارشناسان محتوایی نرم افزار جامع راهنمای زائرین اربعین در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با دانستی های مورد نیاز درمورد فرهنگ مردم عراق توضیحاتی ارائه داد.
شناخت فرهنگ مردم منطقه‌ای که قصد سفر وجود دارد بسیار مهم است. چه نکاتی درمورد فرهنگ عراق باید بدانیم؟
در سفر به کشورهای مختلف بهترین راهکار برای ارتباط گیری بهتر و جلوگیری از مشکلات احتمالی، یادگیری بخش مورد نیاز فرهنگ کشور میزبان است.
در زمینه سفر اربعین به دلیل معاشرت بسیار نزدیک و مکرر با برادران و خواهران عراقی، هم سفره شدن، هم سفر شدن و مهمان شدن در منازل و موکب‌هایشان این نیاز به حد اعلای خود رسیده است. تجربه چندین سال اخیر نشان داده عدم آگاهی از اشتراکات و اختلافات فرهنگی، باعث بروز مشکلاتی برای زائران عزیز شده است. علاوه بر این آگاهی از فرهنگ کشور میزبان، زمینه نشان دادن فرهنگ غنی ایرانی و اخلاقیات مثبت زائران را نیز ایجاد می‌کند.
در عراق هم مثل ایران خانواده‌های سنتی و غیر سنتی وجود دارد. در خانواده‌های سنتی ایرانی مسئله ارتباط خانم‌های نامحرم با میهمانان پررنگ‌تر بوده و تقریباً ارتباطی وجود ندارد. کما اینکه این مسئله در خانواده‌های غیر سنتی عراق هم وجود دارد. در این مبحث برای رعایت فرهنگ میزبان مناسب است که حتی الامکان ارتباطی بین برادران ایرانی با خواهران عراقی خصوصاً جوان‌ها و بالعکس، خواهران ایرانی با برادران عراقی نباشد و نیازها و احتیاجات به میزبانان با هم جنس عراقی مطرح شده و حل شود.
البته خوشبختانه بدلیل بحث فرهنگی، معمولاً زمینه این کار در موکب‌ها و منازل فراهم شده و صرفاً آگاهی از این موضوع کافی است. ضمناً برای صدا کردن خانم‌ها بهترین کلمه حجیه و بعد از آن خاله هست و اگر جوان باشند نهایتاً می‌توان از اُختی هم استفاده کرد. اصلاً لزومی بر صمیمیت با خواهران عراقی، توسط برادران و بالعکس وجود ندارد. کما اینکه حتی ممکن است باعث ناراحتی نیز شود. اشتراکات این مسئله در عراق و ایران یکی است و رفتار عراقی‌ها مثل خانواده‌های مذهبی ایرانی بوده و حتی المقدور ارتباط نامحرم مورد پسند نیست.
در عراق مرسوم است که به جهت راحتی و معذب نشدن مهمان، میزبان حتی المقدور در سر سفره و حتی زمان خواب، کنار مهمان نمی‌ماند. به دلایل فوق می‌توان بحث وجود بانوان نا محرم در سر سفره را هم اضافه نمود. این عملکرد تا جایی که مهمان و میزبان احساس راحتی زیادی با هم نداشته باشند ادامه خواهد داشت. این احساس راحتی معمولاً بر اثر تعدد روزها یا تعدد سال‌های میزبانی صورت می‌گیرد. کما اینکه در خانواده‌های سنتی عراق این مبحث ممکن است ادامه دارتر نیز باشد.
فلذا این عمل حمل بر بی احترامی نیست و اتفاقاً از روی ادب خادمین امام حسین علیه السلام صورت می‌گیرد. عموماً حضور میزبان در سر سفره به جهت پذیرایی از میهمان می‌باشد. چه بسا اتفاق افتاده که میزبان می‌گوید غذا خورده و صبر می‌کند وقتی میهمان سیر شد، بعداً خودش غذا می‌خورد. از رسوم دیگر عراقی‌ها در زمینه غذا، گذاشتن گوشت یا مرغ با دست خود برای مهمان است و این را نشانه احترام می‌دانند.
در بحث خرید، کرایه تاکسی، هتل و تغذیه، چانه زنی بر سر قیمت در عراق به صورت ایران صورت نمی‌گیرد. غالباً یک بار قیمت اعلام می‌شود و خریدار هم قیمت مورد نظر خود را می‌گوید و در صورت توافق معامله انجام می‌شود. کمتر دیده شده مثل ایران خریدار شروع به چانه زنی‌های طولانی کند و این مبحث در کشورهای اروپایی هم تقریباً به همین صورت می‌باشد. فلذا چه بهتر است که جهت جلوگیری از بحث‌های احتمالی از چانه زنی بیش از حد خودداری کنیم.
در صف ورود به سرویس بهداشتی گاهاً پیش می‌آید که ایرانی‌ها کما فی السابق بنا را بر تعارف می‌گذارند. برای این کار در عراق از کلمه إتکَرَم استفاده می‌کنند. استفاده از کلماتی مثل اتفضل، تفضل یا امثال این، بی احترامی محسوب شده و ممکن است باعث ناخوشنودی عزیزان شود. این نکته قابل عرض است که عموماً مثل ما ایرانی‌ها زیاد اهل تعارف خصوصاً در این مبحث نیستند.
شیوخ عشیره معمولاً در خدمت به زوار سردمدار عشیره هستند و به همین منظور در ابتدای موکب‌ها منتظر زائر هستند. احترام به بزرگان در ایران نیز بسیار مرسوم است و این مبحث در عراق برای بزرگان عشیره‌ها واجب بوده و نشان دهنده شخصیت ماست. فلذا از اموری مثل دراز کردن پا به صورتی که کف پا به سمت بزرگان باشد، پرهیز نموده و از سلام و احوالپرسی با بزرگان عشیره و تشکر از زحمات آنها غافل نشوید. با کلماتی مثل الله یحفظک و رحم الله والدیک می‌توانید در راستای خدمت به زوار، انرژی لازم رو به آنها هدیه کنید.
در امور تاریخی باید عرض کنم بایستی از بحث در مورد کوفه و شهادت امام حسین (ع) توسط کوفیان یا عراقی‌ها جدا پرهیز نمائید. این میزان از عشق به امام حسین (ع) در جهان نمونه ندارد و عراقی‌ها سرآمد این محبت هستند و مطرح کردن این مباحث بجز درد و ناراحتی چیزی را به دنبال نداشته و کما اینکه باعث ناراحتی خادمین و از دست رفتن ثواب کثیر این زیارت شده و خستگی را بر تن زائران می‌نشاند. جرم پدری را به پای پسری نمی‌نویسند و این مسائل، ارزش همراهی با قدم‌های حضرت زینب (س) را از شما گرفته و چه بسا این عمل مورد غضب عمه سادات هم باشد.
مردم و خصوصاً شیعیان عراق غالباً با جنگ با ایران در زمان صدام مخالف بودند و حتی به دلیل خودداری از اعزام به جبهه جنگ علیه ایران، شهدای زیادی تقدیم اسلام کردند. محدودیت‌های بسیاری از جمله محرومیت از تحصیل، خدمات اجتماعی و غیره شامل حال بسیاری از عراقی‌ها شده که همگی به دلیل فشار صدام در آن زمان برای اعزام نیرو به جنوب عراق بوده است. حزب بعث در آن زمان جنایت‌های بسیاری بر علیه عراقیان انجام داده است. علاوه بر آن نمونه‌های بسیاری از همکاری سربازان عراقی با برادران ایرانی خود را دیده و شنیده‌ایم که حاکی از نزدیکی فکر و عقیده این دو ملت می‌باشد. فلذا دقت به این نکته که عراقی‌ها اکثراً هم دین و هم دل با ایرانی‌ها هستند بسیار مهم است.
در درخواست کردن از موکب داران و صاحبان منازل بایستی احترام کامل حفظ شود. خود عزیزان قطعاً حداکثر تلاش خود را برای رفاه حال زائر خواهند کرد و چیزی کم نمی‌گذارند. نمونه‌های بسیاری در این خصوص در ذهنمان داریم که غذا و جای خواب خود را به زائر اباعبدالله می‌دهند و با التماس و خواهش از ایشان پذیرایی می‌کنند.
برای بیرون کردن داعش از سرزمین عراق بی شک نمی‌توان نقش پررنگ ایرانی‌ها خصوصاً سردار دل‌ها، حاج قاسم عزیز رو نادیده گرفت. ولی این نکته که برادران عراقی در راه مبارزه با داعش شهدای بسیاری تقدیم اسلام کرده‌اند بسیار حائز اهمیت است. فلذا این جمله که داعش را ما از عراق بیرون کرده‌ایم، کمرنگ کردن خون شهدای سرافزار عراقی محسوب شده و باعث کدورت آنها می‌گردد. پس از بیان این موضوع خودداری فرموده و صرفاً به اشتراکات این مبحث بپردازید.
در مبحث ولایت و مرجعیت همانطور که مقام معظم رهبری، رهبر سیاسی اعتقادی ایران را بر عهده دارند، آیت الله سیستانی نیز رهبری بر قلوب عراقیون داشته و اعلم و اعلی محسوب می‌شوند. فلذا از ورود به بحث اعلمیت مراجع خودداری نموده و این بحث را برای اهلش باقی بگذارید. بی شک اگر تلاش‌های حضرت آیت الله سیستانی نبود، راه اربعین به صورت فعلی برای ما ایرانی‌ها هموار نبود.
بحث نفوذ فرهنگی در عراق هم مثل سایر کشورهای مسلمان توسط مخالفان اسلام حقیقی انجام گرفته و بسیار شایع است. از همین رو تعرض و توهین به افراد معروف و البته منحرف عراق مثل صرخی و احمد الحسن و غیره کار پسندیده‌ای نیست و ممکن است باعث کدورت شود و در پی آن برای زائران خطرزا باشد. کما اینکه ارتزاق از موکب ها و استفاده از امکانات این فرقه‌های انحرافی قطعاً مورد تائید نیست. همچنین صحبت در مورد سیاست مرجعیت و کسانی مثل مقتدی صدر، الکاظمی، شیرازی و غیره هم به نوعی مشکل ساز بوده و بدلیل داشتن طرفداران بسیار سر سخت، دیده شده که خطر ساز است و اصلاً به صلاح نیست که در مورد آنها با افرادی که شناخت چندانی از آنها نداریم، صحبتی کنیم.
عراقی‌ها به رسم سایر عرب‌ها، از کلمات محبتی استفاده زیادی می‌کنند. در صدا کردن برادران ایرانی ممکن است از کلماتی مانند حبیبی، عزیزی، ورد، حجی، گلبی، عینی، عیونی و غیره استفاده نمایند که برای صدا کردن به همراه محبت بکار می‌رود و بسیار عادی است. شما هم می‌توانید اینها را برای هم جنس خود بکار ببرید. فقط دقت کنید این کلمات فقط و فقط برای هم جنس بکار می‌رود و این نقطه اشتراک فرهنک عراق و ایران است. در فرهنگ عراقی هم هیچوقت نباید به جنس مخالف غیر محرم کلماتی از این دست و کلمات مشابه دیگر گفته شود. فلذا دقت در این موضوع بسیار حائز اهمیت است.
چقدر زیباست که بعد از توافق قیمت جهت جنس یا خدمات، دیگر تغییر در مبلغ صورت نگیرد. در زمینه حمل و نقل در زمان اربعین، به دلیل بسته شدن راه‌ها محدودیت‌های زیادی وجود دارد. این محدودیت‌ها ممکن است باعث افزایش قیمت کرایه‌ها شود. این مبحث در هتل‌ها هم به همین صورت است. فلذا شایسته است بعد از توافق قیمتی، تغییر در توافق صورت نگیرد.
دیده شده بعضی از دوستان ایرانی برای تاول نزدن دست و پاهای خود، از حنا در این ایام استفاده می‌کنند که عملی مستحب در دین ما است. حنا در فرهنگ عراق و سایر عرب‌ها برای شادی‌ها و مراسمات عروسی استفاده می‌شود، و استفاده از آن در اربعین را بسیار توهین آمیز می‌دانند و اصلاً برایشان قابل پذیرش نیست. فلذا سعی کنید در صورت امکان از این کار پرهیز فرمائید.
کلمه اعراب برای برادران عرب زبان، توهین آمیز بوده و از نظر ایشان این کلمه منتسب به اعراب زمان جاهلی می‌باشد. فلذا از این کلمه برای خطاب قرار دادن عرب‌ها اجتناب فرمائید.
در فرهنگ عراق، رعایت امر مستحب غذا خوردن با دست بسیار رایج است و خودشان غالباً به این صورت غذا می‌خورند. این عملکرد برای بیشتر ایرانی‌ها نامأنوس بوده و قابل پذیرش نیست. دقت شود که این حرکت بخشی از فرهنگ عراق بشمار می‌رود و ما فقط با گفتن کلمه خاشوگه، می‌توانیم درخواست قاشق کنیم. البته جدیداً با این قضیه و فرهنگ ما آشنایی پیدا کردند و استفاده از دست برای غذای مشترک کمتر شده است. همچنین استفاده از لیوان مشترک برای آب و قهوه بسیار مرسوم است.
